Τελεολογική αναστολή της ηθικότητας
Ο Δανός στοχαστής Søren Kierkegaard (1813-1855, εφεξής Κίρκεγκωρ) υποστηρίζει μια ενδεχόμενη αναστολή της ηθικής τάξης, των ηθικών νόμων, και μάλιστα του νόμου που απαγορεύει το εκούσιο έγκλημα. Αυτή η ιδέα βασίζεται σε μια διαφοροποίηση του γενικού-ηθικού από το ατομικό-θρησκευτικό. Το ηθικό είναι γενικό τόσο με το νόημα του γενικά ισχύοντος ηθικού νόμου όσο και με το νόημα της κοινής γνώμης. Ως παράδειγμα ενός ιστορικού προσώπου, που αναγνωρίστηκε από την κοινή γνώμη ως ηθικός-τραγικός ήρωας, αναφέρεται ο Αγαμέμνων που θυσιάζει την κόρη του Ιφιγένεια στην Αυλίδα. Αυτός διαφέρει κατά τον Κίρκεγκωρ ριζικά από τον Εβραίο θρησκευτικό ηγέτη Αβραάμ, ο οποίος οφείλει να θυσιάσει τον γιο του Ισαάκ σύμφωνα με την προσταγή του Θεού. Παρά την ανώφελη εγκληματική του απόπειρα ο Αβραάμ αποβαίνει ένα πρότυπο του θρησκευτικού ανθρώπου, και μάλιστα ακριβώς επειδή ως ανθρώπινο Άτομο υπερβαίνει την περιοχή της ηθικότητας κι έτσι προσεγγίζει το Απόλυτο.
Ο Αβραάμ κατά τον Κίρκεγκωρ δεν αποποιείται απλά τον γιο του, αλλά και πιστεύει ότι θυσιάζοντάς τον θα τον κερδίσει – και μάλιστα στην επίγεια ζωή. Κάνει μια αφαιρετική κίνηση προς το άπειρο και το αιώνιο (προς τον Θεό), αλλά και μια αντίστροφη κίνηση προς το πεπερασμένο, χάρη στην οποία ο γιος τού αποδίδεται θαυματουργά. Έτσι, όχι μόνο υπερβαίνει την περιοχή του γενικού-ηθικού νόμου, αλλά ταυτόχρονα διασώζει και το συγκεκριμένο, πεπερασμένο άτομο.
Η παρούσα μελέτη ενδιαφέρεται να δείξει ότι είναι ελλιπής η ηθικότητα που βασίζεται κατά κύριο λόγο στη γενική αναγνώριση ή στον κοινό νου, και ότι η θρησκευτική σφαίρα κατοχυρώνει την εξαιρετικότητά της χάρη στη θαυματουργό θρησκευτική πεποίθηση ότι και τα φύσει ή λόγω αδύνατα είναι για τον Θεό δυνατά.
Die teleologische Suspension des Ethischen bei Kierkegaard. Eine Verteidigung
Zusammenfassung
Die von Kierkegaard bearbeitete Idee einer teleologischen Suspension des Ethischen basiert auf eine klare Differenzierung des Allgemeinen-Ethischen und des Einzelnen-Religiösen. Das Ethische ist allgemein sowohl im Sinne der allgemein gültigen moralischen Regel wie auch im Sinne der öffentlichen Meinung. Als Beispiel einer Person, die von der öffentlichen Meinung als moralisch-tragischer Held anerkannt wurde, gilt Agamemnon in Aulis. Dieser sei von Abraham, der seinen Sohn entsprechend dem Gebot Gottes opfern soll, grundsätzlich verschieden. Trotz seines nutzlosen Opfer-Attentats wird Abraham zu einer Schlüsselfigur des religiösen Menschen an sich, und zwar deshalb, weil er als Einzelner das Ethische überwindet und dadurch dem Absoluten nahe kommt.
Abraham hat aber nach Kierkegaard nicht nur auf seinen Sohn verzichtet, sondern auch an dessen wunderbaren Wiedergewinn geglaubt. Er habe sowohl die abstrahierende Bewegung auf das Unendliche und Ewige (Gott) als auch die umgekehrte Bewegung auf das Endliche hin gemacht und dadurch seinen Sohn in diesem Leben gewonnen. So habe er nicht nur das Allgemeine-Ethische überwunden, sondern zugleich das konkrete Endliche gerettet.
Der vorliegende Aufsatz möchte darauf hinweise, dass seine Moralität, die hauptsächlich auf der allgemeinen Anerkanntheit oder auf dem allgemeinen Sinn (“common sense”) gründet, nicht hinreichend begründet ist, und dass das Religiöse seine Ausnahmestelle durch den wundertätigen Glauben sichert, dass das natur- oder verstandesmässig Unmögliche doch für Gott möglich sei.