Απόσπασμα Εμπεδοκλή

Γιάννη Τζαβάρα: «Ένα καινούριο απόσπασμα από την ποίηση του Εμπεδοκλή». Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 18 (2001), 45-57.

          Το άρθρο προσφέρει πληροφόρηση σχετικά με ένα διεθνές συνέδριο που έλαβε χώρα στο Παρίσι, στις 27-28 Μαΐου 2000, για να συζητήσει τα πορίσματα που εξέδωσαν οι Alain Martin και Oliver Primavesi σχετικά με ένα πάπυρο, που περιέχει κομμάτια από έργα του Εμπεδοκλή του Ακραγαντίνου. Η σημασία αυτού του παπύρου έγκειται αφενός στο ότι παραδίδει το κείμενο απευθείας και όχι ως παράθεμα ενσωματωμένο σε κείμενο μεταγενέστερου δοξογράφου, κι αφετέρου εμπλουτίζει τις γνώσεις για το έργο του Εμπεδοκλή προσθέτοντας αξιόλογα χωρία. Ο Τζαβάρας, που έλαβε μέρος στο διεθνές συνέδριο, μεταφράζει και σχολιάζει το απόσπασμα d του παπύρου κάτω από τον τίτλο: «Η εσχατολογία του εμπεδόκλειου πάπυρου d».

          Ο Τζαβάρας αντικρούει την καθιερωμένη ερμηνεία που εκλαμβάνει τον Εμπεδοκλή ως κοσμολόγο, ο οποίος τάχα μυθολογεί επινοώντας ένα κοσμογονικό και κοσμοκαταστροφικό σύστημα με κυκλική επάνοδο της ζωογονίας, του Σφαίρου κλπ. Αυτή η ερμηνεία είναι επιπόλαιη και δεν αναλαμβάνει να εντρυφήσει στα εμπεδόκλεια νοήματα. Ο Εμπεδοκλής πρέπει, αντίθετα, να ερμηνευτεί ως ένας στοχαστής που επικεντρώθηκε στο πρόβλημα της ζωής, και μάλιστα της ανθρώπινης, δίνοντας έμφαση στο γεγονός του επικείμενου θανατικού της τέλους. Η καινοτόμος ερμηνεία τεκμηριώνεται χάρη στους στίχους d 8: «πλησιάζουμε στον πολύβαθο Δίνο» και d 15: «σε τόπον έσχατο κατέβηκα», που διαδηλώνουν τον εσχατολογικό χαρακτήρα της ατομικής ανθρώπινης αποπεράτωσης. Αυτό δεν αποκλείει την κυκλικότητα της ζωής, αφού το τέλος μιας ζωής σηματοδοτεί την αρχή μιας άλλης. «Η ίδια η ακροτελεύτια στιγμή του θανάτου είναι η στιγμή της γέννησης ενός άλλου όντος, και για την επίτευξη μιας τέτοιας γέννας δεν χρειάζεται να συμβεί καμιά καθολική ‘ζωογονία’ ή ‘ζωογονική περίοδος’» (σελ. 55).

          Οι εδώ προσφερόμενες ερμηνευτικές προτάσεις συνοψίζονται ως εξής (σελ. 56-57): «Α) Ο εμπεδόκλειος πάπυρος d έχει ως θέμα το έσχατο συμβάν της αποπεράτωσης κάθε ανθρώπου, δυνάμει της οποίας συμβαίνει και η γέννηση ενός νέου ζωντανού οργανισμού. Β) Η ανθρώπινη κατάπτωση κατά τη στιγμή του θανάτου περιγράφεται 1) τοπικά ως ‘πολύβαθη’ περιδίνηση που οδηγεί τα ανθρώπινα μέλη στα κατάβαθα της γης, 2) ως μετάβαση από την ενιαία συγκρότηση των ανθρώπινων μελών σε μια διασπασμένη πολλότητα, και 3) ως διαδικασία που οδηγεί έναν άνθρωπο σε τελεσίδικη αποπεράτωση. Γ) Η θεϊκή ονομασία ‘Δίνος’ δεν μπορεί να ταυτισθεί ή να συγκριθεί με τον θεϊκό Σφαίρο, διότι είναι προσωποποίηση ενός ανθρώπινου συμβάντος, δηλαδή της θανατικής περιδίνισης, που σαν τέτοια έχει μόνο το χαρακτήρα της αλλαγής και όχι την ακινησία μιας θεϊκής ‘κατάστασης’. Δ) Η λεκτική και νοηματική τομή του παπύρου d στον 10^ο στίχο δεν διαχωρίζει δύο διαφορετικές περιόδους ζωογονίας, αλλά επισημαίνει τη διαφορά και την ενότητα ανάμεσα στο συμβάν της θανατικής αποβίωσης και στο συμβάν της γέννησης ενός νέου ζωντανού οργανισμού».

Για επιστροφή στα "Άρθρα - Επιστημονικές ανακοινώσεις" πατήστε εδώ.