Είναι και χρόνος, τόμος Ι
Μάρτιν Χάιντεγγερ: Είναι και χρόνος, τόμος Ι. Πρόλογος - Μετάφραση - Σχόλια Γιάννη Τζαβάρα.
Εκδόσεις "Δωδώνη", Αθήνα 1978, 414 σελίδες.
Α) Στο περιοδικό «Εποπτεία» τεύχος 32 (1979), σ. 290, δημοσιεύτηκε η εξής βιβλιοκρισία [του Παναγιώτη Δρακόπουλου]:
Το έργο αυτό του Χάιντεγγερ αποτελεί ορόσημο στη φιλοσοφική πορεία. Χωρίς μακρά θητεία μελέτης στο κλασσικό αυτό κείμενο (κλασσικό διότι, είτε «συμφωνούμε» μαζί του είτε όχι, πάντως μετά από αυτό είμαστε άλλοι) χωρίς βαθύτατη σπουδή λέξη προς λ΄ςξη, νόημα προς νόημα, είναι αδύνατη μια, έστω στοιχειωδώς έγκυρη, αναφορά τόσο στην αρχαία όσο και στη μεσαιωνική και στη σύγχρονη φιλοσοφία. Το Είναι και χρόνος τοποθετεί σε νέο επίπεδο τη μελέτη της προσωκρατικής φιλοσοφίας, ενώ χορηγεί μια νέα όραση για τη μελέτη των σχέσεων της κλασικής ελληνικής και της σχολαστικής παράδοσης. Επανέφερε τη φιλοσοφία στον εαυτό της απομακρύνοντάς την από τις κοινωνιολογικές επικαλύψεις. Αλλά και τη φιλολογική επιστήμη επηρέασε σφοδρά αυτό το έργο, εισάγοντας την ερμηνευτική φαινομενολογική μεθοδολογία και θέτοντας την εξήγηση ως έκφραση δύναμης της υπάρξεως. Υποδείχνοντας εξ άλλου τις εννοιολογικές διαφοροποιήσεις της μεταφοράς των αρχαίων ελληνικών στα λατινικά, προσδιόρισε την εξάρτηση της σύγχρονης από τη μεσαιωνική φιλοσοφία.
Η μετάφραση του έργου αυτού στα ελληνικά αποτελεί άθλο πρώτου μεγέθους. Ο Γ. Τζαβάρας, άνθρωπος σεμνός και πείσμων, παρουσίασε αυτό το επίτευγμα εργασίας που προϋποθέτει βαρύ επιστημονικό (φιλολογικό) οπλισμό αλλά και βίωση του φιλοσοφείν. Ο τόμος που κυκλοφόρησε, δεν καλύπτει το σύνολο του έργου (αναγγέλλεται ο β΄ τόμος). Ακόμα, φοβούμαστε ότι ορισμένοι όροι δεν αποδίδονται με τρόπο μη επιδεχόμενο συζήτηση, ή δεν αποδίδονται έτσι ώστε να περάσουν μέσα στη φιλοσοφική μας γλώσσα (πράγμα που εντέλει είναι ο σκοπός μιας μετάφρασης). Αλλά δεν μπορεί ν’ αμφισβητηθεί επ’ ουδενί ούτε η δυσχέρεια ούτε ο μόχθος. Ο μεταφραστής έκανε ένα έργο-προσφορά πολύ μεγάλης σημασίας. Και του αξίζει τιμή μεγάλη.
Για μελέτη, δίνω μερικά βοηθήματα. Και πρώτα, βέβαια, την Εισαγωγή στη μεταφυσική του Χάιντεγγερ, κι ακόμα τη Φιλοσοφία του Χάιντεγγερ του Χρήστου Μαλεβίτση. Από τις γενικότερες εισαγωγές διαβάστε την Εισαγωγή στις φιλοσοφίες του υπαρξισμού του Ζαν Βαλ. Από τους παλαιότερους, διαβάστε Κ. Γεωργούλη (ο Θεοδωρακόπουλος δεν κατάλαβε τίποτε, και μη μπερδεύεστε άσκοπα). Ο Γεωργούλης έχει εγγράμματες γενικές και ειδικές αναφορές στον Χάιντεγγερ, κυρίως τις ακόλουθες γενικά στα Αισθητικά και φιλοσοφικά μελετήματα, στο Σύγχρονοι φιλοσοφικαί κατευθύνσεις και στην εγκυκλοπαίδεια του Ήλιου. Την έννοια της Ερμηνευτικής και τη φιλοσοφία της γλώσσας του Χάιντεγγερ στη Μελέτη των ελληνικών ανθρωπιστικών γραμμάτων, την κριτική του Καντ και την τοποθέτηση του οντολογικού ερωτήματος από τον Χάιντεγγερ στην «Εισαγωγή» στο Αριστοτέλους Πρώτη φιλοσοφία. Πέρα απ’ αυτά, γόνιμα βρίσκω: το αφιέρωμα στον Χάιντεγγερ του περιοδικού Εποχές, το Υπαρξισμός και χριστιανική πίστις του Ν. Νησιώτου και το άρθρο του Γ. Τζαβάρα Η ριζική αναγκαιότητα κατά τον Χάιντεγγερ (Εποπτεία 29).
Β) Στο περιοδικό της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου «Ζήνων», τεύχος 1, Λευκωσία 1980, σελ. 152, δημοσιεύτηκε η εξής βιβλιοκρισία του διδάκτορος φιλ. Νίκου Ορφανίδη:
Έχουμε εδώ μια δεύτερη μετάφραση του «Είναι και Χρόνος» στα ελληνικά. Η πρώτη, με αρκετή προχειρότητα, έγινε από τις εκδόσεις Αναγνωστίδη πριν από λίγα χρόνια.
Θα πρέπει να τονίσουμε πως πρόκειται για μια αρκετά σοβαρή επιστημονική μεταφραστική προσπάθεια. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, δεν είναι καθόλου εύκολη η μετάφραση ενός έργου όπως είναι το «Είναι και Χρόνος». Φαίνεται όμως πως ο Γ. Τζαβάρας προβληματίστηκε πολύ πάνω στο θέμα της μετάφρασης του «Είναι και Χρόνος», αν κρίνουμε και από μια εργασία του που δημοσιεύτηκε το 1974 στον Δ΄ τόμο της «Φιλοσοφίας» του Κέντρου Ερεύνης της Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών και από τον πρόλογο στη μετάφραση.
Η έκδοση που έχουμε στα χέρια μας φτάνει στις 410 σελίδες. Στο τέλος της μετάφρασης ο μεταφραστής επισυνάπτει γλωσσάρι και μια σειρά από αξιόλογους πίνακες με όρους, ονόματα, μεταφράσεις, εκδόσεις κ.λπ. Επίσης επισυνάπτει τα σχόλια του Heidegger από το «αντίτυπο της καλύβας», που δημοσιεύτηκαν το 1977.
Το «Είναι και Χρόνος», που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1927, αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα φιλοσοφικά έργα στον αιώνα μας. Στο βιβλίο τίθεται ξανά το αιώνιο ερώτημα για το Είναι, που γίνεται κατανοητό μόνο μέσα στον ορίζοντα του χρόνου.
Πρωταρχική έννοια είναι η έννοια του Da-Sein. (Από το μεταφραστή αποδίδεται στα Ελληνικά ως εδωνά-είναι). Υπάρχουμε μέσα στον κόσμο και πρωταρχικό στοιχείο αυτής της εγκόσμιας παρουσίας μας είναι η μέριμνα. Η μέριμνα μέσα στο χρόνο. Μεριμνώντας μέσα στον κόσμο η ύπαρξή μας συναντάται με το μηδέν. Γι’ αυτό, η ύπαρξή μας είναι μια ύπαρξη προς θάνατον.
Στα πρώτα δύο κεφάλαια έχουμε την εισαγωγή του Φιλοσόφου με το ερώτημα για το νόημα του Είναι και τη μεθοδολογία της φιλοσοφικής του έρευνας.
Ακολουθεί το πρώτο μέρος του βιβλίου με έξι κεφάλαια. Βασικά θέματα η εγκοσμιότητα του εδωνά-είναι, η κοσμικότητα του κόσμου, το εδωνά-είναι και οι πολλοί, η υπαρκτική σύσταση του εδωνά, η κατάπτωση του εδωνά-είναι και τέλος η μέριμνα ως είναι του εδωνά-είναι.
Ολοκληρώνοντας επισημαίνουμε τη σοβαρότητα της μεταφραστικής δουλειάς που έγινε. Το βιβλίο μεταφρασμένο σε μια ζωντανή δημοτική γλώσσα, με αρκετή προσοχή, δεν αφήνει ασάφειες παρά τη δυσκολία που σαν κείμενο παρουσιάζει.
Νίκος Ορφανίδης
Γ) Στο περιοδικό «Ευθύνη», τεύχος 85 (Ιανουάριος 1979), σελ. 44-45, δημοσιεύτηκε η εξής παρουσίαση του Χρήστου Μαλεβίτση:
Φιλοσοφικό γεγονός
Εκυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Δωδώνη» το μεγάλο φιλοσοφικό έργο του αιώνα μας, το «Είναι και Χρόνος» του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Τούτο αποτελεί έκτακτο φιλοσοφικό γεγονός. Διότι ο έλληνας αναγνώστης θα έχει του λοιπού στη διάθεσή του αυτό το εκπληκτικό έργο του συγχρόνου πνεύματος, το οποίο εγονίμεψε και εξακολουθεί να γονιμεύει όχι μόνο τον σύγχρονο φιλοσοφικό στοχασμό, αλλά τον σύγχρονο στοχασμό γενικά και τη σύγχρονη αίσθηση του κόσμου εν γένει.
Σημειώνουμε δε με τόση χαρά την εμφάνιση στα ελληνικά του προκειμένου έργου, επειδή η μετάφραση φιλοτεχνήθηκε από άνθρωπο αρμόδιο και ικανό και ευσυνείδητο, τον Γιάννη Τζαβάρα. Διότι πρόκειται για δυσμετάφραστο έργο, που απαιτεί όχι μόνο ικανότητα, αλλά και τεράστιο μόχθο. Επιβάλλεται να αναγνωρισθεί δημοσίως στον σεμνό και άξιο μεταφραστή το άθλημά του και η προσφορά του. Εμείς τον συγχαίρομε εγκαρδίως και συναδελφικώς.
Χρήστος Μαλεβίτσης
