Kierkegaard: Η έννοια της αγωνίας
Σαίρεν Κίρκεγκωρ: Η έννοια της αγωνίας. Μετάφραση Γιάννη Τζαβάρα.
Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1971, 228 σελίδες. Δεύτερη έκδοση 1990.
Αυτό το βιβλίο επιλέχτηκε προς μετάφραση σε μια ζοφερή εποχή για την Ελλάδα. Η αγωνία είναι μια έννοια που δουλεύτηκε σε μεγάλο βαθμό μέσα στη φιλοσοφία της ύπαρξης μαζί με παρόμοιες έννοιες όπως η απελπισία, ο φόβος, η ανία και το παράλογο.
Γράφει μεταξύ άλλων ο Κίρκεγκωρ: «Η αθωότητα είναι άγνοια… Σ’ αυτή την κατάσταση υπάρχει ηρεμία κι ανάπαυση, αλλά σύγχρονα υπάρχει κάτι άλλο, που όμως δεν είναι ταραχή και αγώνας, γιατί δεν υπάρχει τίποτα ενάντια στο οποίο να παλέψεις. Τότε τι είναι αυτό; Τίποτα. Αλλά ποιο το αποτέλεσμα αυτού του τίποτα; Γεννάει την αγωνία. Αυτό είναι το βαθύ μυστήριο της αθωότητας, ότι είναι ταυτόχρονα αγωνία» (σελ. 52). «Η αγωνία δεν είναι για τον άνθρωπο ατέλεια…, πρέπει αντίθετα να πούμε πως όσο πιο αρχέτυπος είναι ο άνθρωπος, τόσο πιο βαθιά είναι η αγωνία του… Πως υπάρχουν άνθρωποι που δε νιώθουν καμιά αγωνία δεν είναι ακατανόητο: κι ο Αδάμ δεν θα είχε νιώσει αν ήταν μόνο ζώο». (σελ. 65).
Για το βιβλίο αυτό έγραψε ο Άγγελος Δ. Φουριώτης (1914-1999) στην εφημερίδα «Απογευματινή» της 5-7-1972:
«Είναι γνωστό πόσο επηρέασε τη νεώτερη φιλοσοφική σκέψι ο Κίρκεγκωρ, πόσο την υποχρέωσε να στραφή προς τα ένδον, ν' απομονώση τον άνθρωπο, να τον διερευνήση, να του αποδείξη πόσο είναι μόνος μέσα σ' ένα κόσμο κατ' επίφασι γεμάτο. Πόσο, τέλος, με αγώνα μπορεί να κερδίση τον εαυτό του, πόσο αξίζει η ύπαρξίς του. Αυτού του φιλοσόφου, της ατομικής υπάρξεως, οι εκδόσεις "Δωδώνη" δίνουν (σε μετάφρασι Γιάννη Τζαβάρα) το έργο του "Η έννοια της αγωνίας", όπου πλήρης ανατομία της "αγωνμίας", α) ως προϋποθέσεως του προπατορικού αμαρτήματος και ως αναδρομικής εξηγήσεως της προελεύσεώς του, β) ως στοιχείου στον κύκλο προόδου του προπατορικού αμαρτήματος, γ) ως επακόλουθου της αμαρτίας, δ) ως μέσου εξηγήσεως της αμαρτίας ή ως επακόλουθου της αμαρτίας στο άτομο, και ε) ως στοιχείου που λυτρώνει μέσω της πίστεως.
Είναι συγκλονιστικό σε περιεχόμενο αυτό το βιβλίο – ο μεταφραστής, όμως, με την έξοχη μετάφραση, δεν αφαιρεί τίποτε από αυτό το συγκλονιστικό. Ο αναγνώστης περνά από το ένα κεφάλαιο στο άλλο με ευχέρεια, και ζει τη μαγεία του όλου, που το διακρίνει ως βιβλίο. Ίσως γιατί ο συγγραφεύς έχει δώσει μεγάλη προσοχή στο τι γράφει. Το λέει άλλωστε ο ίδιος στον πρόλογό του: "Κατά την αντίληψί μου, άμα θελήσης να γράψης βιβλίο, θα κάνης καλά να σκεφτής κατά βάθος το ζήτημα, για το οποίο πρόκειται να γράψης". Κι ο Κίρκεγκωρ ήξερε κατά βάθος, τι ήθελε να γράψη και το έγραψε. Γι' αυτό η "Έννοια της αγωνίας" έχει κάτι το δικό της, που σε καθηλώνει, επειδή και εσύ θέλεις να καθηλωθής».
Ο Γιάννης Τζαβάρας ασχολήθηκε ερευνητικά με αυτό το βιβλίο στην επιστημονική ανακοίνωση: «Η αγωνία ως μέσο ηθικο-θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης κατά τον Κίρκεγκωρ», που δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου που είχε θέμα: «Ηθική και θρησκευτική ανάπτυξη και αγωγή του παιδιού» (Ρέθυμνο, 14-15/11/2003).
Για μια περαιτέρω ενημέρωση πάνω στο θέμα της κιρκεγκωριανής αγωνίας δες το σχετικό άρθρο της Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Angst