Ανθολόγιο Αισθητικής

Γιάννη Τζαβάρα: Ανθολόγιο Αισθητικής. Gutenberg, Αθήνα 2007.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου εκτίθενται μεταξύ άλλων τα εξής:

Το Ανθολόγιο Αισθητικής του Γιάννη Τζαβάρα αντλεί από την αρχαιοελληνική έως τη σύγχρονη παγκόσμια διανόηση ορισμένα χωρία που στοχάζονται σχετικά με την ομορφιά και την τέχνη. Τα επιλεγμένα κείμενα εκτίθενται στην πρωτότυπη γλώσσα τους (αρχαιοελληνικά, λατινικά, αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά) και σε νεοελληνική μετάφραση. Έτσι γίνεται φανερός και ο συχνά δυσμετάφραστος χαρακτήρας του πρωτοτύπου, οι βασικές λέξεις-κλειδιά του συγγραφέα, η καίρια ή ίσως η ανεπιτυχής διατύπωση της ιδέας.

Ο στόχος του Ανθολόγιου είναι παιδαγωγικός. Ο αναγνώστης καλείται να εξασκηθεί σε αυτό που έχει χαρακτηρισθεί «η ανάγνωση ως τέχνη», κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι το αναμάσημα. Μια τέτοια ανάγνωση γίνεται κατά μόνας, αλλ’ ακόμα καλύτερα σε ομάδες και μάλιστα με την καθοδήγηση του δασκάλου.

Στο βιβλίο ανθολογούνται:
Σαπφώ, Ξενοφάνης, Ηράκλειτος, Εμπεδοκλής, Γοργίας, Δημόκριτος, Ξενοφών, Πλάτων, Αριστοτέλης, Επίκουρος, Ζήνων ο Κιτιεύς, Ποσειδώνιος, Κικέρων, Διονύσιος Λογγίνος, Μάρκος Αυρήλιος, Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Σέξτος Εμπειρικός, Πλωτίνος, Μέγας Αθανάσιος, Μέγας Βασίλειος, Αυγουστίνος, Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, Πρόκλος, Ιωάννης Δαμασκηνός, Αλβέρτος ο Μέγας, Θωμάς Ακινάτης, Nicolaus Cusanus, Albrecht Durer, Michel de Montaigne, Rene Descartes, Blaise Pascal, Pierre Nicole, Benedictus Spinoza, Roger de Piles, Gottfried W. Leibniz, Jean-Pierre de Crousaz, David Hume, Immanuel Kant, Friedrich Schiller, Georg Hegel, Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Georg Lukacs, Martin Heidegger, Ευάγγελος Π. Παπανούτσος, Theodor Adorno, Γεώργιος Μουρέλος, Thomas Munro, J.O. Urmson, Bruce Baugh.

Σχετικό κείμενο του Γιάννη Τζαβάρα:

"Αισθητική Αγωγή μέσω φιλοσοφικών κειμένων". Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Φιλοσοφία και Παιδεία", τεύχος 41 (2007), σελ. 16-18.

Στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Στο βάθος των περιστάσεων, στις 12/5/2016, δημοσίευσε ο Στάθης Κομνηνός την ακόλουθη βιβλιοκρισία: 

     "Το βιβλίο του Γιάννη Τζαβάρα  συνιστά μια ακόμη έξοχη εκδοτική πράξη των εκδόσεων Gutenberg, αλλά και ένα ακόμη θαυμάσιο βιβλίο του γνωστού Έλληνα διανοητή και πανεπιστημιακού. Ο Τζαβάρας προτάσσει του ανθολογίου μια συνοπτική πλην όμως εύχρηστη και κατατοπιστική εισαγωγή, η οποία, δόξα τω Θεώ που μεριμνά λιγουλάκι για την Ελλάδα, έχει κι έναν πρακτικό, επιτέλους, χαρακτήρα κι επίσης παραινεί και παροτρύνει προς μια γόνιμη ΧΡΗΣΗ του ανθολογίου από τους αναγνώστες. Η έκδοση συνοδεύεται από χρησιμότατο επίμετρο και ικανοποιητική βιβλιογραφία. Το ανθολόγιο χωρίζεται σε τρία μέρη, καλύπτοντας το θέμα από την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή αισθητική, μέχρι την αισθητική των Μέσων Χρόνων και του Βυζαντίου και φυσικά τη νεότερη και σύγχρονη αισθητική θεωρία. Το βιβλίο συμβάλλει εξαιρετικά και παιδευτικά στη φιλοσοφική μόρφωση των Ελλήνων. Τιτάνες της σκέψης που έχουν συλλογισθεί πάνω στο θέμα ανθολογούνται με τρόπο δημιουργικό, ώστε τα υπό πραγμάτευση επιμέρους θέματα να εμπεδώνονται γόνιμα στη συνείδηση του αναγνώστη. Σταχυολογώ, επιτροχάδην, κάποια από τα ιλιγγιώδη αυτά ονόματα: Ηράκλειτος, Εμπεδοκλής, Δημόκριτος, Πλάτων, Αριστοτέλης, Πλωτίνος, Μεγ. Αθανάσιος, Βασίλειος ο Μέγας, Αυγουστίνος, Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Ακινάτης, Σπινόζα, Λάιμπνιτς, Καντ, Χέγκελ, Νίτσε, Φρόυντ, Χάιντεγκερ. Ο Τζαβάρας, στην εισαγωγή του, εκθέτει τον προβληματισμό σχετικά με την έννοια του Ωραίου και της Τέχνης, όμως δεν παραλείπει να θίξει και την έννοια του καλλιτέχνη. Αυτό, θεωρώ, είναι εξαιρετικά εύστοχο. Τονίζω, εμφατικά, τη θέση του Τζαβάρα (βλ. σελ. 23) ότι «…καλείται το κατεξοχήν υπόβαθρο της Αισθητικής, η αίσθηση (κυρίως το μάτι και το αυτί), να συνεργαστεί με τη νόηση σε έναν ενδεχόμενο διάλογο.», που ενισχύει τα εκτεθέντα σε πρόσφατη έρευνά μου σχετικά με το Μέτρο σε σχέση με τον οφθαλμό. Πρόκειται, κοντολογίς, για ένα εύχρηστο παιδαγωγικό βιβλίο, ένα εξαιρετικά ευχάριστο, αναγνωστικά, κείμενο. Τα σχόλια είναι ελάχιστα, ωστόσο χρήσιμα, και προπαντός δεν επιβαρύνουν τα λήμματα που ανθολογούνται. Η σκέψη της ανθολόγησης αισθητικών κειμένων δεν ανήκει στον Τζαβάρα. Άλλωστε, ο ίδιος αναφέρει: «Το παρόν Ανθολόγιο Αισθητικής δεν είναι το πρώτο ούτε το τελευταίο του είδους του» (σελ. 167). Ωστόσο, το θετικότατο είναι η πρόταση του Τζαβάρα για μιαν ελληνική συμβολή στο θέμα: «Ενδείκνυται, λοιπόν, μια σύγκριση και μια αντιπαράθεση με παρόμοια βιβλία.» (σελ. 167).

     Το Ανθολόγιο, για όσους δεν μπορούν να δουν ή δυσκολεύονται να αντιληφθούν την άρρηκτη σχέση Φιλοσοφίας-Τέχνης, ξεκινά με σαπφικό απόσπασμα και το αναφέρω αυτό, ιδιαίτερα, καθώς το παρόν κείμενο γράφεται σε στήλη λογοτεχνικού περιοδικού. Άλλωστε, ο Adorno το λέει ξεκάθαρα και δίχως περιστροφές: «Κάθε έργο τέχνης χρειάζεται για την πλήρη κατανόησή του τη θεωρητική σκέψη και κατά συνέπεια τη φιλοσοφία…», (βλ.σελ. 158). Θεωρώ το βιβλίο κληροδότημα του Τζαβάρα στη φιλοσοφική παιδεία μας κι ελπίζω να εκτιμηθεί όπως του αξίζει, εντασσόμενο στα εγχειρίδια της μέσης εκπαίδευσης. Δεν θα κρίνω εδώ τη λημματογράφηση, ούτε φυσικά και τις γνώμες περί Αισθητικής των ανθολογουμένων διανοητών. Αφήνω τον αναγνώστη να απολαύσει, κυριολεκτικά, μόνος του την ύλη του βιβλίου. Να την απολαύσει αναγνωστικά και στοχαστικά. Εξαίρεση κάνω μόνον για το πρώτο λήμμα, εκείνο της Σαπφούς, που μέσα στην απλότητά του και στην απλή ποιητική του ματιά θέτει ένα ολόκληρο βουνό προβληματικής. Πιθανόν έτσι, να μπορέσει ο αμύητος, ίσως, στο θέμα αναγνώστης να αντιληφθεί και κυρίως να αισθανθεί τη μέγιστη σοβαρότητα του Αισθητικού προβλήματος: «ὁ μὲν γὰρ κάλος ὅσον ἴδην πέλεται <κάλος>, ὁ δὲ κἄγαθος αὔτικα καὶ κάλος ἔσσεται» (σελ. 29), και στη μετάφραση του Τζαβάρα: «Ένας ωραίος είναι μόνο στην εμφάνιση ωραίος, ενώ ένας καλός είναι συνάμα και ωραίος»".

Η ίδια βιβλιοκρισία εκτέθηκε και σε ιστοσελίδα σχετική με "το βιβλίο".